Ենթաստամոքսային գեղձի կիստաներ

Ենթաստամոքսային գեղձի կիստաները հեղուկով լցված, պատիճավորված խոռոչներ են։

Դասակարգումը՝

• Ըստ ծագման՝
  1. Բնածին – զարգացման անոմալիաների հետևանք են՝
     • Կիստոզ-ֆիբրոզ պանկրեատիտ
     • Պանկրեատիտ կիստոզ
     • Դերմոիդ կիստա
     • Էնտերոկիստոմաներ
  2. Ձեռքբերովի
     • Ռետենցիոն – ծորանների կիստոզ լայնացում, որը հետևանք է նրա լուսանցքի նեղացման քարերով, ստրիկտուրաներով, ուռուցքով։
     • Դեգեներացիոն- առաջանում են հյուսվածքի դեստրուկցիայի տեղում, որը հետևանք է պանկրեանեկրոզի, ուռուցքի քայքայման, արյունազեղման,
     • Պրոլիֆերացիոն – իրենցից ներկայացնում են խոռոչ ունեցող ուռուցքներ (ցիստադենոմա, ցիստադենոկարցինոմա)
     • Պարազիտար – էխինոկոկ, ցիստիցերկ

• Ըստ թաղանթի կառուցվածքի
  1. Իսկական – ներսից պատված են էպիթելային հյուսվածքով։ Իսկական կիստաներ են բնածին կիստաները և ձեռքբերովի կիստաներից ռետենցիոն և պրոլիֆերացիոն տեսակները։ Իսկական կիստաները կազմում են մոտ 20%-ը։ Սովորաբար տեղակայվում են գեղձի մեջ և չափերը մեծ չեն։
  2. Կեղծ – ներքին ծածկույթ չունեն (պատը կազմված է ոչ էպիթելիզացված գրանուլյացիոն հյուսվածքով և ֆիբրոզով)։ Այս կիստաները չափերով մեծ են, հաճախ դուրս են գալիս գեղձի սահմաններից, իսկ պատերը ձևավորվում են հարևան օրգաններով՝ ստամոքս, միջընդերք, հաստ աղի և այլն։ Կեղծ կիստաները առաջանում են դեստրուկցիայի օջախի տեղում՝ հիմնականում պանկրեանեկրոզի հետևանքով։ Կեղծ կիստաներ են առաջանում սուր պանկրեատիտից հետո 10% դեպքերում, իսկ խրոնիկական պանկրեատիտի դեպքում՝ 20-38% դեպքերում։ Խրոնիկական պանկրեատիտի դեպքում պանկրեատիկ հեղուկի արտահոսքը բերում է վերջինիս կուտակման հարգեղձային տարածքում։ Զարգանում է բորբոքային ռեակցիա, որի հաշվին 3-4 շաբաթվա  ընթացքում առաջանում է սուր գրանուլյացիոն հյուսվածք՝ առանց արտահայտված ֆիբրոզի։ Սա կոչվում է սուր կեղծ բուշտ։  50% դեպքերում այն ինքնուրույն կազմալուծվում է մոտ 6 շաբաթվա ընթացքում կամ ավել։ Եթե բուշտը >6սմ-ից է, ապա ինքնուրույն կազմալուծումը քիչ հավանական է, կամ պահանջում է շաբաթներ և ամիսներ։ Հաճախ կիստաները բազմակի են, կամ կազմված են մի քանի բլթից։

Պետք է նշել, որ այս կիստաները կարող են փոխակերպվել մեկը մյուսին, այսինքն, կեղծ կիստան կարող է ժամանակի ընթացքում ձեռք բերել էպիթելային ներքին ծածկույթ, և հակառակը՝ իսկականի անցում կեղծի, երբ բորբոքային պրոցեսի ազդեցությամ բշտի էպիթելային շերտը քայքայվում է։

Կիստան կարող է տեղակայվել գեղձի տարբեր հատվածներում, պարունակությունը ևս տարբեր է։ Եթե կա կապ պանկրեատիկ ծորանի հետ, ապա կպարունակի պանկրեատիկ հյութ։ Սովորաբար էկսուդատ է (շճային, թարախային), որում կարող են լինել մեռած հյուսվածքի կտորներ, արյան մակարդուկներ, դետրիտ։

Կլինիկան

---

Կիստաները երկար ժամանակ կարող են լինել անախտանիշ։ Չափերից կախված ի հայտ  եկող կլինիկան կախված է նրանից, թե որ հարևան կառույցներն են ճնշվել։ Այսպես, կարող է դիտվել՝

• Ծանրության զգացում, մշտական կամ անցողիկ բնույթի ցավեր էպիգաստրալ շրջանում,
• Ստամոքսը և ՏՄԱ-ն ճնշելիս դիտվում է սրտխառնոց, երբեմն փսխում,
• Լյարդի դրունքը ճնշելիս՝ դեղնուկ,
• Լայնական հաստ աղին կամ աղիների այլ հատված ճնշելիս՝ աղիքային անանցանելիություն
• Ընդհանուր թուլություն, քաշի կորուստ,
• Շոշափվում է հարթ մակերեսով ուռուցքանման գոյացություն։

 

Բարդությունները

---

• Արյունահոսություն բշտի խոռոչ
• Բշտի թարախակալում
• Բշտի պատռում, պերիտոնիտ
• Վերին միջընդերային և փայծաղային երակների թրոմբոզ

Ախտորոշումը

---

Ախտորոշման համար կիրառվում է՝

• ՈՒՁՀ
• ԿՏ
• Ռետրոգրադ խոլանգիոպանկրեատոգրաֆիան կիրառվում է ծորանի վիճակը (խցանում, ստրիկտուրա, կապը բշտի հետ) գնահատելու համար, որը կարևոր է վիրահատության ընտրության ժամանակ։

Բուժումը

---

Վիրահատությունները լինում են՝

1. Արմատական
   1. Գեղձի մասնահատում բշտի հետ միասին։ Հիմնականում կատարվում է դիստալ տեղակայված, ոչ մեծ չափերի իսկական պրոլիֆերացիոն բշտերի դեպքում։
   2. Ներքին դրենավորման վիրահատություններ
      1. ցիստոդուոդենոստոմիա,
      2. ցիստոգաստրոստոմիա,
      3. ցիստոյեյունոստոմիա։

Սա կատարվում է հատկապես ռետենցիոն բշտերի դեպքում։ Ներքին դրենավորման ամենահարմար տարբերակը ցիստոյոյունոստոմիան է, որը կատարվում է ըստ Ռուի՝ անջատված աղեգալարը միացնում են կիստային։

2. Ամոքիչ – ենթադրում է հետագա կրկնակի վիրահատություն՝
   1. Բշտի արտաքին դրենավորում և մարսուպիալիզացիա – մեծ չափերով բշտերի և բշտի թարախակալման դեպքում։
   2. Բշտի միջմաշկային պունկցիա և դրենավորում – բշտի թարախակալման դեպքում են անում՝ սոնոգրաֆիկ կամ ԿՏ հսկողությամբ։ Հետագայում 3 ամսից մինչև 1 տարի ժամանակահատվածում իրականացնում են ներքին դրենավորում։ Եթե մեկ տարի հետո կիստան դեռ գոյություն ունի և ձևավորվել է ամուր պատյան, ապա ներքին դրենավորումից բացի կարելի է կատարել բշտի հեռացում։

 

Ենթաստամոքսային գեղձի խուղակներ

Ենթաստամոքսային գեղձի խուղակները ախտաբանական հաղորդակցություններ են գեղձի ծորանների և այլ օրգանների խոռոչների կամ արտաքին միջավայրի միջև։

Խուղակները լինում են՝

• Արտաքին – բացվում են մաշկի վրա,
• Ներքին խուղակներ – բացվում են ներքին օրգանների խոռոչներ

Առանձնացնում են նաև՝

• Լրիվ – արտադրված ամբողջ հեղուկը դուրս է գալիս խուղակով
• Ոչ լրիվ – արտադրված հեղուկի մի մասը դուրս է գալիս բնականոն բացվածքով դեպի ՏՄԱ։

 

Էթիոլոգիան

---

Պանկրեասի խուղակների առաջացման հիմնական պատճառներն են՝

• Վնասվածքներ
• Վիրահատություններ
• Պանկրեատիտ

Կլինիկան

---

Ներքին խուղակների դեպքում կլինիկան արտահայտված չէ։

Արտաքին խուղակների դեպքում դիտվում է՝

• Մաշկի վրա առաջացած անցքից պանկրեատիկ հեղուկի, երբեմն արյան և թարախի խառնուրդով արտադրություն, որը հանգեցնում է մաշկի մացերացիայի և խոցոտումների,
• Եթե խուղակը լրիվ է, ապա հիվանդը օրական կորցնում է 1,5լ մարսողական հյութ, որը բերում է սպիտակուցային, ածխաջրային, ճարպային նյութափոխանակության և ջրա-աղային հավասրակշռության լուրջ խանգարումների։ Այս դեպքում հիվանդի վիճակը արագ վատանում է, դիտվում է աստենիզացիա։ Ծանր դեպքերում առաջանում է կոմատոզ վիճակ։

Ախտորոշումը

---

Ախտորոշման համար կարևոր է՝

• Կլինիկան
• Արտադրված հեղուկի մեջ պանկրեատիկ ֆերմենտների առկայությունը
• Ֆիստուլոգրաֆիայի տվյալները, որը տեղեկատվություն է տալիս խուղակի ընթացքի մասին, մյուս օրգանների հետ կապի մասին։

Բուժումը

---

Մասնակի խուղակները պահպանողական բուժման դեպքում կարող են փակվել, սակայն հնարավոր է մի քանի ամիս տևի։ Պահպանողական բուժման մեջ է մտնում՝

• Խուղակի շուրջ մաշկի մշակումը,
• Ինֆուզիոն և վիտամինոթերապիա, սպիտակուցներով հարուստ սնունդ,
• Ցիտոստատիկներ և սպազմոլիտիկներ, պրոտեազային ինհիբիտորներ – գեղձի սեկրետոր ֆունկցիան ընկճելու համար,
• Արտադրվող սեկրետի ինակտիվացիա՝ խուղակի մեջ կաթնաթթու լցնելով
• Խուղակի լցոնում տարբեր արագ պնդացող նյութերով։ Համառ պանկրեատիտի որոշ դեպքերում լցոնման են ենթարկում ողջ ծորանային համակարգը։

Լրիվ խուղակների դեպքում ցուցված է վիրահատական միջամտություն։

Կատարում են՝

• Խուղակի հատում և նրա միացում ստամոքսի հետ՝ ֆիստուլոգաստրոստոմիա
• Խուղակի հատում և նրա միացում աղիճ աղու հետ՝ ֆիստուլոյեյունոստոմիա
• Գեղձի դիստալ հատվածի հեռացում խուղակի հետ միասին։